'KAJIAN TANPA SEMPADAN'

Pencirian Batuan Sedimen

• Sedimen adalah partikel yang peroi yang terdapat di permukaan bumi (daratan/ lautan)

• Batuan sedimen terhasil daripada bahan sekunder, terbentuk dari pemecahan batuan utama yang terdedah di permukaan bumi (igneus, metamorf dan sedimen)

• Batu lumpur/syal dan batu pasir adalah yang paling dominan iaitu 80%-95% keseluruhan batu sedimen

• Terdapat dua jenis batuan sedimen :

Batuan sedimen klastik :

a.      Rudaceous (Rudit) : berbutir kasar : konglomerat/breksia

b.     Arenaceous (Arenit) : batu pasir

c.      Argillaceous (Argilit) : batu lumpur dan batu lodak

Batuan sedimen bukan klastik :

•          Batuan karbonat : batu kapur, dolomite dan aragonit
•       Bersilika : Rijang dan diatomit
•     Arang batu
•     Evaporit : Batu garam/ Gypsum

Mengenalpasti batuan sedimen :

•          Terdapat Perlapisan
•          Terdapat struktur sedimen
•          Tindak balas dengan HCL
•          Jumpaan fosil
•         Berbutiran : mengalami proses pengangkutan
•      Gores dengan kaca

Apa yang perlu dikenalpasti untuk mencirikan batuan sedimen adalah :

•     Sais butiran dan tekstur(sentuh dan warna)
•     Jenis sokongan (Matriks/butiran) , >15% matriks = sokongan matriks
•     Komposisi
•     Bentuk butiran
•     Asalan butiran

I.            Konglomerat : .2mm-256mm

•    Ortokonglomerat = sokongan butiran
•          Parakonglomerat = sokongan matriks
•         Oligomiktik : klasta terdiri drpd satu jenis batuan
•  Polimiktik : klasta terdiri daripada beberapa jenis batuan 
• 
  

Konglomerat berpasir : >30% klas (Bulat), matriks pasir

Konglomerat berlumpur : >30% klas, matriks lumpur : endapan aliran debris

Batu pasir/batu lumpur berpebel : <30% pebel/granul

Batu granul : batu yang terdiri daripada granul yang diikat oleh simen, berporositi tinggi

II.          Breksia : klasta bersudut : 2mm-256mm

Breksia mempunyai butiran klas bersudut, sokongan butiran

*hampir dengan punca sedimen, endapan aliran debris

Breksia berpasir/berlumpur : mempunyai kandungan lumpur <75%

Breksia berijang : mempunya klasta rijang yang bersudut

Breksia arkos : klastanya terdiri daripada feldspar bersudut

Breksia litik : terdiri daripada pecahan batuan yang bersudut

Tambahan :

Breksia sesar : terdiri daripada pecahan batuan yang bersudut yang berlaku akibat pergerakan dua permukaan sesar.

III.        Batu Pasir “ 1/16mm-2mm garis pusat

Sokongan butiran (arenit) : <15% matriks

Sokongan matriks ( Batu wak: Pasir bercampur dengan lodak & lumpur) >15% matriks

Batu pasir mengores kuku, ‘gritty’ dan boleh dilihat butiran. Berwarna cerah hingga gelap, putih, keperangan, merah dan kelabu.

Pengelasan :

§  Batu pasir kuarsa : kuarsa dominan, berwarna keputihan 95% =Q

§  Batu pasir arkos : >25% Feldspar(ortoklas), berwarna merah jambu

§  Batu pasir litik : Mempunyai pecahan/ serpihan batuan bersais pasir, berwana kelabu gelap

§  Arkos litik : >25% feldspar, mempunyai pecahan batuan bersais pasir

§  Wak berpasir : <50% pasir di dalam wak

IV.        Batu Lodak : 1/256mm-1/16mm garis pusat

Berbutiran halus, komposisi butiran tidak dapat dikenalpasti dengan mata kasar, ‘gritty feels’, mengores kuku, dibesakan dengan lumpur apabila di rasa dengan kuku/gigi

V.          Batu lumpur dan syal : <1/256mm garis pusat

Lempong,berbutiran sangat halus, berwarna gelap, butiran tidak kelihatan,tiada rasa, tidak mengores kuku, porositi rendah, resistiviti lebih rendah daripada batu pasir. Syal bersatah serpih. Fosil banyak dijumpai di dalam batuan ini.

BATUAN ENDAPAN BIOKIMIA

VI.        RIJANG

Terdiri daripada kuarsa mikrokristalin, berwarna cerah hingga gelap, sangat keras, masif/berlapis, pecahan konkoidal dan tahan terhadap luluhawa. Mengandungi fosil Radiolarian.

VII.      Diatomit

Berwarna keputihan-kelabu, tidak bertindakbalas dengan asid (bersilika), porositi tinggi dan terdiri daripada organism mikro plantonik iaitu ‘diatom’.

VIII.   Gambut/ arang batu

Berwarna gelap, ringan, germerlap dan mengandungi serpihan daun/ batang tumbuhan (kaya dengan karbon)

BATUAN ENDAPAN BIOKIMIA

I.            Batuan karbonat : Batu Kapur

Batu kapur terdiri daripada mineral kalsit, allokem dan mikrit.

Allokem yang terdapat di dalam batu kapur :

•            Pecahan cangkang
•           Litoklas
•          Ooid (internal concentric layers of calcite)
•     Pelloid (membujur dan tiada struktur dalaman)

Pengelasan batu kapur :

Mengikut Dunham’s : berdasarkan peratusan kandungan matriks (Mikrit : lumpur karbonat) dan menentukan jenis sokongan

•        Mudstone : <10% butiran, sokongan matriks
•        Wackestone : >10% butiran, sokongan matriks
•        Packstone : sokongan butiran, ada sedikit matriks
•        Grainstone : sokongan butiran dan tiada matriks
•        Boundstone : framework of organism : Algae, Coral dan Bryosoan
•     Crystalline carbonate

Mengikut Folk’s : Berdasarkan kandungan allokem, mikrit dan kalsit spar

•           Mikrit = Mudstone : terdiri daripada lumpur karbonat (lime mud)
•           Biomikrit / Biosparit : mengandungi fosil: pecahan cangkang/ organisma
•          Oomikrit / Oosparit : mengandungi ooid / onkoid [Batu Kapur Oolitik : lingkaran kalsit]
•          Pelmikrit / Pelsparit : mengandungi Pelloid, banyak menjadi Grapestone/lump
•       Intramikrit / Intrasparit : mengandungi litoklas (pecahan/serpihan batuan)

Batu kapur berdolomit [CaMg(CO3)2]

Berbutir halus, pecahan konkoidal, berwarna kelabu gelap, tumpat dan bertindak balas dengan asid sekiranya di gores. Terdapat di dalam batuan karbonat tua.

Kokina (Coquina)

Cangkang fosil / pecahan cangkang yang tersimen. Ringan, Porositi dan ketelapan yang tinggi.

Kapur (Chalk)

Berwarna keputihan, ‘powdery’ bertindak balas dengan asid, terdiri daripada organisma mikro plantonik iaitu Cocolithiphores.

BATUAN ENDAPAN KIMIA

Aragonit

Berwarna putih-jingga. Terdapat di dalam batu kapur muda (kuartener) Mengisi ruangan kosong di dalam batu kapur.

Travertine

Berwarna putih keperangan/kelabu. Berlapis-lapis. Terbentuk di dalam gua batu kapur dan kawasan air panas (hot spring)

Gipsum

Boleh digores dengan kuku, tumpat berwarna kuning atau merah jambu.

Batu garam

Tidak berwarna, lutsinar/putih, berbentuk segi empat dan masin.

Pentafsiran sekitaran pengendapan :  

berdasarkan Fasies

CIRI-CIRI UNTUK PENTAFSIRAN SEKITARAN PENGENDAPAN

1.     Analisis fasies : Litologi, struktur sedimen dan jumpaan fosil
2.     Jujukan menegak fasies : mengkasar, menghalus/mencetek ke atas
3.    Sekutuan fasies : membuat perbandingan antara fasies-fasies yang terendap di dalam lembangan yang sama. Sama dari segi usia. 

________________________________________________________________

SEKITARAN PENGENDAPAN : SUNGAI

Cara pengendapan : aliran air : alur (sistem sungai)

Bukti sekitaran pengendapan sungai :

#Jujukan stratigrafi menghalus ke atas.

#Terdapat banyak struktur pepalong

# Terdapat struktur lapisan silang di dalam lapisan pasir dan konglomerat

#Fasies alur, tetambak, beting dan krevas splay membentuk kekanta di dalam fasies dataran banjir yang tebal

Fasies yang mungkin dijumpai di sekitaran pengendapan sungai :

1.    Beting pasir : Fasies pasir masif
2.      Dasar sungai / Point bar (Sg. Berliku) :
3.     Fasies lapisan konglomerat-pasir berlapisan planar
4.    Fasies pasir dominan berlapisan silang
5.     Fasies pasir bergred (jujukan menghalus ke atas)
6.        Dataran banjir : Fasies selang lapis pasir halus dengan lumpur.
7.     Terdapat struktur laminasi, kesan riak dan rekahan lumpur. Endapan ampaian (banjir)
8.        Tetambak (levee) : Fasies pasir halus berlaminasi silang berselang lapis dengan lapisan lumpur berlaminasi selari. Terdapat struktur rekahan lumpur, kesan titisan hujan dan bioturbation.
9.      Tasik ladam : Fasies konglomerat berlapis dengan lumpur

[Jujukan stratigrafi menghalus ke atas]

SEKITARAN PENGENDAPAN : DELTA

Cara pengendapan : aliran air : alur (sistem sungai) dan pengaruh ombak,pasang surut, arus tepi pantai...

Bukti sekitaran pengendapan Delta

# Jujukan mengkasar ke atas

# terdapat banyak struktur palungan (distributary channel)

# Terdapat lapisan silang tulang ikan herring

Fasies yang mungkin terdapat di sekitaran pengendapan Delta :

• Selang lapis batu pasir dominan dengan batu lumpur, syal dan konglomerat
• 1.     Fasies syal dominan dengan lapisan nipis pasir halus (Prodelta)
• 2.     Fasies selang lapis syal-pasir sederhana
• 3.     Fasies batu pasir dominan berlapisan silang(Deltafront)
• 4.     Fasies batu pasir berlapisan silang plana dan terdapat palungan
• 5.     Fasies batu pasir kasar tebal berlapisan silang (Deltaplain)

 SEKITARAN PENGENDAPAN : Laut Cetek

Bukti sekitaran pengendapan di sekitaran Laut Cetek :

# Terendap sedimen karbonat

# Terdapat lapisan perantaraan detrital (klastik)-karbonat

# Terdapat fosil karbonat yang banyak

Fasies yang terdapat di sekitaran laut cetek :

Contoh Formasi setul yang terdapat di bahagian utara Semenanjung Malaysia

1.     Fasies batu kapur berlumpur : akibat kenaikan paras laut pada kawasan delta – menjadi laut cetek

2.     Fasies detrital yang berselang lapis dengan batu kapur. –kemasukan sedimen klastik yang menganggu pengendapan sedimen karbonat

SEKITARAN PENGENDAPAN : KIPAS LAUT DALAM

Cara pengendapan : aliran debris dan arus turbidit

• Fasies yang mungkin terdapat pada sekitaran kipas laut dalam adalah :

• 1.     Fasies tidak teratur : [Fasies konglomerat berlumpur] (berasingan buruk) akibat endapan aliran debris. Terdapat struktur nendatan, kerana kawasan bercerun. [terdiapat di bahagian kipas dalam]
• 2.     Fasies tidak teratur : [Fasies konglomerat sokongan matriks/sokongan butiran]. Terdapat struktur palong.
• 3.     Fasies pasir massif : endapan arus turbidit yang berhenti secara tiba2
• 4.     Fasies pasir bergred : endapan arus turbidit : terdapat proses tarikan butiran pada bahagian dasar
• 5.     Fasies pasir berlumpur berlaminasi selari. Terdapat struktur beban
• 6.   Fasies selang lapis batu lodak- batu lumpur
• 7.     Fasies batu lumpur. Terdapat endapan/lapisan oose (chert). [terdapat di bahagian kipas luar]

[ Jujukan menegak menunjukkan jujukan mengkasar ke atas]

#Bukti endapan kipas laut dalam :

-Terdapat endapan berfosil laut dalam [pelagic/radiolaria]  pada bahagian kipas luar

-Terdapat banyak struktur nendatan –menunjukkan kawasan bercerun/tak stabil

-Jujukan stratigrafi mengkasar ke atas     

-endapan arus turbidit graviti – graded bedding

-endapan aliran debris

-terdapat sedimen kasar pada bahagian di laut dalam

SEKITARAN PENGENDAPAN : KIPAS ALLUVIUM

Cara pengendapan : aliran debris dan aliran alur

• Fasies yang mungkin terdapat pada sekitaran kipas Alluvium adalah :
• 1.     Fasies tidak teratur :  [Fasies konglomerat berlumpur] (berasingan buruk) akibat endapan aliran debris. Terdapat struktur nendatan. Terdapat pada bahagian proximal.
• 2.     Fasies pasir-lodak berlapis dengan konglomerat. Akibat endapan tapisan
• 3.     Fasies batu pasir laminasi/lapisan silang. Endapan aliran alur (sistem sungai). Terdapat imbrikasi klasta dan struktur pepalung pada bahagian dasar.
• 4.     Fasies selang lapis lodak-lumpur : endapan banjir lembar yang terdapat pada bahagian distal

#Bukti endapan kipas alluvium :

-Terdapat pada bahagian cerun kaki gunung [Proximal, medial dan distal]

-Terdapat banyak struktur nendatan –menunjukkan kawasan bercerun/tak stabil

-Jujukan stratigrafi mengkasar ke atas     

-Endapan aliran debris (berasingan buruk) dan aliran alur (laminasi /lapisan silang).

 -Terdapat sedimen kasar seperti konglomerat dan breksia

-Terdapat sedimen yang tidak matang seperti arkos, hampir dengan punca sedimen