PERMATA DALAM BIDANG GEOLOGI

PROF. EMERITUS DATO' DR. IBRAHIM KOMOO

Ibrahim Komoo - Guru, Penyelidik, Pensyarah, Pemikir, Pendidik, Profesor, Perintis, Penasihat, Malim, Pakar, dan mentor yang luar biasa. Ibrahim Komoo ialah pemimpin akademik terkemuka Malaysia dan dunia. Beliau mencurahkan bakti selama lebih tiga puluh tahun dalam bidang Sains Kelestarian iaitu pemanfaatan ilmu sains untuk penghidupan seimbang masyarakat. Ibrahim berkelulusan Ijazah Sarjana Muda Sains dengan Kepujian dalam bidang Geologi UKM (1976) dan lulusan PhD dalam bidang Geologi Kejuruteraan dari Universiti Stratchclyde, Scotland (1979).

Ibrahim pernah bertugas sebagai Profesor Geologi di UKM ; Ketua Jabatan Geologi UKM; Felo Utama, Pengarah Bersekutu dan Timbalan Pengarah Pengasas, serta Pengarah LESTARI. Pengurus Kanan di Pusat Penyelidikan dan Perkhidmatan Saintifik “PETRONAS”; Timbalan Presiden PKAUKM; Ahli Majlis dan Felo Akademi Sains Malaysia (ASM); Timbalan Naib Canselor Penyelidikan dan Inovasi UKM; Naib Presiden Persatuan Geologi Kejuruteraan Antarabangsa (IAEG); Perintis Gagasan Geopark Langkawi; Penilai Geopark Global UNESCO; Presiden Persatuan Geologi Malaysia; Pengarah, Pengasas Institut Kajian Bencana Asia Tenggara (SEADPRI) ; Ketua Kluster Sumber Asli dan Alam Sekitar (Majlis Profesor Negara) dan Penasihat Menteri Pengajian Tinggi Malaysia. Kini beliau berkhidmat sebagai Naib Canselor Universiti Malaysia Terengganu (UMT) sejak April 2012.

Ibrahim yang dipanggil “IBK” oleh para sahabat ialah seorang ahli motivasi, penginovasi, penulis, pakar tanah runtuh dan intelek yang sentiasa berkongsi ilmu dengan para pelajar, rakan akademik serta masyarakat melalui pelbagai cara dan menerusi berbagai media termasuk sebagai penulis jemputan terkenal di akhbar tempatan.

Ramai yang telah memberi anugerah dan pengikhtirafan kepada beliau kerana jasa dan kehebatan beliau, antaranya adalah Anugerah Cemerlang UKM; Anugerah Citra UKM; Anugerah Langkawi 2010; International Union of Geological Sciences (IUGS) Science Excellence Award 2012 dalam bidang Environmental Geology; Serta Pengurniaan Darjah Kebesaran Negeri Sembilan (DSNS) yang membawa gelaran Dato’ pada tahun 2006. Pada tahun 2012, beliau telah dianugerahkan gelaran Professor Emeritus dalam bidang Sains Kelestarian.

Ke Tanjung Malim Beli Kelapa

Perisa Sihat Putera Bistari

Budi Ibrahim UKM Tak Lupa

Sentiasa Terpahat di Sanubari

Meningkat Umur Si Anak Watan

Diri terpegun Bila Bersua

Ibrahim Komoo Sentiasa Di Ingatan

Seribu Tahun Terkenang Jua  

Dipetik daripada petikan teks Pidato oleh Prof. Dr. Mazlin Mokhtar

Prof. Emeritus Dr. HD Tjia   (Dr. Tjia Hong Djin)

Atas sumbangan yang begitu cemerlang terhadap perkembangan ilmu geosains di rantau ini, pada 8 ogos 2004 Universiti Kebangsaan Malaysia telah menganugerahkan Dr. Tjia Hong Djin gelaran Profesor Emeritus dalam bidang Sains Bumi. Sebelum itu, pada bulan Julai 2001 beliau telah dianugerahkan oleh UKM Ijazah Kehormatan Doktor Sains dalam bidang yang sama. Penghargaan yang begitu tinggi oleh UKM terhadap beliau turut dikongsi bersama seluruh komuniti geologi di rantau ini dan dipersada antarabangsa. Tidak hairanlah mengapa beliau telah sering dijadikan sumber inspirasi oleh pelajar, para penyelidik dan ahli akademik yang mengenalinya.

Tjia Hong Djin telah dilahirkan pada 19 Februari 1934 di Bandung Indonesia dan telah mendapat pendidikan awal dibeberapa buah institusi pendidikan di Bandung. Pada tahun 1966, beliau meraih ijazah kedoktoran daripada insitutsi terulung di rantau ini, Institusi Teknologi Bandung. Kerjaya beliau bermula di Malaysia sebagai pensyarah di Jabatan Geologi di Universiti Malaya pada tahun 1968 sebelum berpindah ke UKM pada tahun 1970. Sejak itu beliau tidak pernah meninggalkan perjuangannya memartabatkan ilmu berasaskan geosains di negara ini.

Bagi komuniti geosains Malaysia, nama Tjia Hong Djin atau nama penghormatan tidak rasminya pak Tjia begitu sinonim dengan nama Jabatan Geologi UKM yang tertubuh bersama penubuhan universiti tersebut pada tahun 1970. Ketika itu beliau merupakan tunggak utama dalam merangka kurikulum awal geologi yang menekankan pembangunan ilmu geologi dalam bahasa melayu di samping membangun prasarana pengajaran dan menentukan halatuju penyelidikan di jabatan tersebut. Berkat usaha gigih beliau, Program Geologi UKM kini boleh berbangga sebagai salah sebuah institusi pendidikan ilmu geosains terulung dirantau ini. Jasa bakti beliau mengharumkan nama UKM telah dibalas apabila beliau dilantik sebagai profesor pada tahun 1973. Beliau telah berkhidmat di UKM hinggalah ke tarikh persaraan wajib beliau iaitu 1990.

Umur persaraan bagaimanapun tidak membuatkan aktiviti akademik dan penyelidikan beliau terhenti. Selepas persaraan wajib beliau dari UKM pada tahun 1990, khidmat beliau telah ditagih pelbagai pihak yang perlukan kepakaran serta tenaga minda beliau. Ini dibuktikan oleh tawaran bertali arus yang diterima beliau daripada pelbagai institusi penyelidikan dan pendidikan. Selepas persaraan beliau dari UKM, beliau menyambung perkhidmatan sebagai Profesor Pelawat  di Universiti Sains Malaysia (1990-1993), kemudian sebagai Penasihat Teknikal Bahagian Huluan di Petronas Research & Scientific Services sdn. Bhd. Dan sebagai pakar Geologi Struktur di PETRONAS Carigali sdn. Bhd. (2002-2004)

Dalam bidang penerbitan, beliau merupakan antara penyumbang terulung karya tulisan dalam bidang geosains di rantau ini. Lebih 300 makalah beliau telah diterbitkan dalam pelbagai jurnal, prosiding dan ensiklopedia tempatan serta antarabangsa. Beliau telah menerbitkan 6 buah buku ilmiah pendidikan Geologi dalam Bahasa Melayu. Buku-buku beliau telah dijadikan sumber rujukan asas pelajar walaupun beliau telah lama bersara daripada tugas pengajaran wajib. Yang amat terserlah, penulisan beliau tidak sahaja terhad kepada bidang kepakaran beliau iaitu Geologi Struktur. Karya ilmiah beliau merangkumi hampir semua displin geologi, daripada paleontologi, stratigrafi, sedimentologi, volkanologi, geotektonik, geomorfologi, geologi struktur, geologi petroleum, geologi kuarterner hinggalah kajian bulan dan impak jatuhan bahan ekstraterestrial.

Usia bukan penghalang buat anak kelahiran Bandung ini untuk bergiat aktif dalam bidang pendidkan dan penyelidikan Sains Bumi. Pada usia lebih 7 dekad Dr. Tjia masih aktif mengajar secara sukarela, walaupun terpaksa mengorbankan waktu cuti rehat peribadi beliau yang amat berharga. Sebagai geosaintis veteran, beliau masih tetap berjuang mendokong aktiviti - aktiviti tahunan anjuran Persatuan Geologi Malaysia. Beliau tidak putus-putus menyumbangkan idea dan menulis makalah saintifik untuk dikongsi bersama komuniti geosaintis pelbagai generasi. Apa yang lebih menarik ialah keupayaan beliau untuk menyertai generasi geosaintis lebih muda dalam mengembangkan pelbagai disiplin baru geologi seperti geoarkeologi, geoperlancongan, geowarisan, geologi pemuliharaan dan sebagainya. Atas komitmen beliau terhadap pemuliharaan alam sekitar ini pihak Institusi Alam Sekitar  dan pembangunan (LESTARI) UKM telah melantik pak Tjia sebagai Felo Bersekutu Kanan (2000-2003) dan Felo Kehormat mulai 2004.

Ketinggian komitmen beliau terhadap bidang akademik mungkin sesuatu yang begitu sukar ditandingi. Oleh itu, ramai para geosaintis muda di rantau ini memilih Pak Tjia sebagai idola mereka. Sesiapa saja yang telah cuba mengenali beliau secara lebih dekat akan mendapati bahawa Dr. Tjia Hong Djin adalah seorang yang mesra dan mudah untuk dihampiri. Bagi beliau, selagi hayat dikandung badan, ilmu geosains yang beliau miliki harus dikongsi bersama.

 Dipetik daripada Penulisan Prof. Dr. Mohd Shafeea Leman


Artikel ini di edit oleh Muhd Adib Haris & Nusaibah Syahidah Abu Bakar

PENGETAHUAN UMUM GEOLOGI : OFIOLIT

Ofiolit adalah himpunan batuan ultramafik, gabro, serpentinit, diabes dan rijang. 

Ofiolit merupakan kompleks batuan dengan berbagai jenis batuan ultramafik, dengan ketebalan dari beberapa ratus meter hingga beberapa kilometer berlapis dengan batuan gabro dan batuan dolerite, dan pada bahagian atasnya mempunyai pillow lava dan breksia, berasosiasi dengan batuan sediment pelagik (Ringwood, 1975). Menurut Hutchison (1983), ofiolit merupakan kumpulan khusus batuan mafik-ultramafik dengan batuan igneus kaya dengan sodium plagioklas dan berasosiasi dengan batuan sedimen laut dalam.

Menurut Hutchison (1983), susunan ideal ofiolit terdiri dari rangkaian beberapa jenis batuan. Berikut jujukan umum ofiolit :

a. Kompeks ultramafik, terdiri daripada harsburgit, lerzolit dan dunit, biasanya dengan batuan metamorf akibat tektonik (umumnya serpetinit).

b. Kompleks gabro, biasanya membentuk lapisan, peridotit dan piroksenit.

c. Kompleks volkanik mafik, terdiri dari pillow lava (lava bantal).

d. Pada bahagian atas assemblage (kumpulan batuan) tersebut, berasosiasi dengan batuan sedimen pelagik seperti fasies laut dalam rijang dan batu kapur mikrit.

KAJIAN GEOLOGI

GUNUNG BERAPI VESUVIUS, ITALI

Bandar Pompeii bukanlah suatu nama yang asing jika disebut mengenai Gunung Vesuvius. Dengan jarak antara kedua-duanya dalam anggaran 8km, Bandar Pompeii menyimpan rekod musim panas tahun 79 M di bawah lapisan tebal debris dan debu volkano. Gunung Vesuvius terletak di pantai barat Itali di atas krater gunung berapi Somma kuno dengan elevasi 1281 meter. Vesuvius merupakan sebahagian daripada lingkungan gunung berapi Campanian, yang terletak di dalam jalur gunung berapi yang terbentuk di atas Zon subduksi; pertembungan antara Plat Afrika dan Plat Eurasia. Gunung Vesuvius yang mengambil nama sempena dengan konnya yang mula membesar di dalam kaldera Gunung Berapi Somma yang meletus buat kali terakhirnya sekitar 17000 tahun lalu. Kebanyakkan batuan yang diletuskan terdiri daripada batuan kelas pertengahan seperti andesit, oleh kerana kandungan silika di dalam lava dianggarkan sebanyak 53% - 63%. Letusan lava andesit ini adalah bahaya dan tidak dapat diramalkan. Aliran piroklas dan debu volkano mampu meranapkan keseluruhan  Bandar-bandar purba yang berdekatan dengannya. Gunung Vesuvius mengalami lapan letusan besar sejak 17000 tahun yang lalu. Bukan sekadar menyimpan sejarah geologi di sebalik struktur-struktur pembinaan yang masih utuh, malahan sejumlah besar rakyat Pompeii turut disemadikan di dalam acuan plaster sendiri mengikut gaya kematian masing-masing. Sehingga kini, jutaan manusia yang mendiami kaki-kaki Gunung Vesuvius berdepan dengan risiko berlakunya letusan berapi yang kali terakhirnya meletus pada 1944.

Siti Hajar Ishak

kemusnahan akibat letusan Gunung Berapi Vesuvius Itali

Letusan Gunung Berapi Toba

Danau Toba merupakan sebuah tasik kaldera sedalam 505 meter yang terletak di Sumatra, Indonesia. Kaldera gergasi ini berukuran 100km panjang dengan kelebaran 30km. Tasik yang menjadi tarikan pelancong saban tahun ke Indonesia ini dibentuk hasil beberapa episod letusan gunung berapi. Letusan terbesar  di Toba dianggarkan berskala 8 pada skala VEI (Volcanic Explositiviti Index) dan berlaku kira-kira 73 000 tahun yang lalu. Letusan berusia Kuartener ini memuntahkan 2800km³ magma, iaitu 560 kali ganda lebih banyak bahan volkanik berbanding letusan Pinatubo pada tahun 1991 dengan kira-kira 800km³ gas dan debu volkanik dilepaskan secara terus ke atmosfera bumi. Kesan-kesan letusan gunung berapi Toba telah menyebabkan perubahan suhu global, kesan-kesannya terhadap alam sekitar dan genetik manusia masih dikaji sehingga hari ini.

Suraya Hilmi HaZim

Kaldera Toba

Tektonik Keping : Satu Teori Penyatuan

Teori tektonik keping  merupakan satu teori saintifik yang menggambarkan pergerakkan pada kerak bumi yang terdiri daripada kerak benua dan kerak lautan. Teori ini boleh menjelaskan pelbagai fenomena yang terjadi di kerak bumi. Asas daripada teori tektonik keping adalah teori hanyutan benua dan pemuaian dasar lautan. Ada banyak idea-idea awal tentang hanyutan benua tetapi yang diterima sehingga kini adalah hipotesis daripada Alfred Wegener, seorang ahli meteorit yang menyatakan bahawa semua daratan di bumi asalnya adalah satu benua besar yang disebut Pangea dan kemudian bergerak saling berpisah sehingga membentuk benua-benua dengan kedudukan sekarang. Alfred Wegener memberikan bukti-bukti untuk menyokong hipotesisnya iaitu bukti benua yang sesuai jika digabungkan, keserupaan jujukan batuan, bukti glasier, bukti fosil dan bukti longgokan bijih. Pemuaian dasar lautan juga merupakan salah satu teori asas pengembangan teori tektonik keping. Pemuaian dasar lautan menyebabkan pergerakkan kerak lautan dan kerak benua serta membentuk kerak baru dan memusnahkan kerak yang lama. Pergerakan kerak bumi ini terjadi kerana adanya perolakan haba daripada mantel bumi. Pemuaian dasar lautan juga menyebabkan terbentuknya permatang tengah laut. Paleomagnetik dapat dilihat selari dengan permatang tengah lautan. Pemuaian lantai lautan akan menghasilkan sempadan-sempadan kepingan. Ada 3 jenis sempadan kepingan iaitu sempadan mencapah, sempadan menumpu dan sempadan transformasi. 

Adi Suryadi

Hydromulching Sebagai Kaedah Mengawal Erosi Pada Cerun

Kejadian tanah runtuh boleh mengakibatkan kehilangan nyawa dan kerugian harta benda. Langkah yang sistematik perlu dijalankan untuk menjamin kestabilan cerun. Terdapat pelbagai kaedah penstabilan yang telah dipraktikan bergantung kepada kesesuaian dan tahap kecuraman di kawasan cerun. Antara kaedah yang sering dijalankan adalah hydromulching atau biasanya dikenali sebagai hydroseeding yang merupakan kaedah penstabilan cerun dan hakisan tanah dengan teknik semburan bahan pengikat dan benih. Hydromulching ini telah wujud sejak tahun 1950 dan mula diperkenalkan pada tahun 1960 di United Kingdom. Kaedah Hydromulching ini adalah kaedah menutupi hamparan atau permukaan cerun dan tanah dengan tumbuhan. Ianya merupakan kaedah penanaman rumput yang pantas, efisyen dan lebih ekonomi berbanding dengan kaedah sodding iaitu kaedah penanaman rumput secara berkepingan. Hydromulching ini menggunakan campuran beberapa bahan seperti air, serat kayu atau kertas, benih rumput dan baja. Kaedah ini berkeupayaan mengawal hakisan tanah dan mengekalkan kelembapan tanah untuk menggalakkan persekitaran tumbuhan hijau. Walaupun kaedah ini merupakan kaedah penstabilan cerun dan hakisan tanah yang baik, tetapi ianya masih dalam kajian dan pertimbangan dalam penggunaannya secara meluas di Malaysia.

Muhammad Farhad Bin Ramli

Hydromulching on slopes

Penilaian Bahaya Jatuhan Batuan

Jatuhan batuan adalah salah satu geobencana yang sering berlaku pada kawasan perbukitan, pergunungan dan bukaan bawah tanah. Ia adalah proses di mana serpihan batuan terpisah secara gelongsor, rebah atau jatuhan dari tebing yang tegak atau separa tegak. Umumnya jatuhan batuan berlaku pada kawasan cerun yang curam dan juga bukaan bawah tanah seperti gua dan terowong. Jatuhan batuan boleh merosakkan pembangunan dan infrastruktur serta mampu mengancam nyawa manusia. Antara faktor yang membawa kepada bencana jatuhan batuan adalah set ketaselanjaran, kadar hakisan dan jenis batuan. Faktor sebegini adalah semulajadi dan dipengaruhi oleh cuaca, tumbuhan dan haiwan. Faktor lain yang sering dilakukan manusia pula adalah potongan cerun yang tidak stabil, kelebaran jalan raya yang sempit dan tidak membina perangkap jatuhan batuan. Namun masih ada penilaian bagi tahap bahaya jatuhan batuan. Terdapat beberapa parameter ditekankan dalam penilaian jatuhan batuan seperti kadar gred luluhawa batuan, ketinggian cerun, jenis permukaan batuan dan sebagainya. Kejadian geobencana ini boleh diatasi dengan mengurangkan bahaya jatuhan batuan seperti mengenal pasti gred luluhawa batuan dan set ketakselanjaran, memasang pagar perangkap jatuhan batuan dan merendahkan ketinggian cerun.

Abdul Qayyum Bin Jalal

INTERNATIONAL GEOMAPPING COMPETITION 2015

Univ. Gadjah Mada, Yogyakarta Indonesia

23 Mac  - 31 Mac 2015

Team Universiti Kebangsaan Malaysia (UKM)

MENGENAI PERTANDINGAN

'International Geomapping Competition 2015' merupakan pertandingan tahunan yang dianjurkan oleh Universiti Gadjah Mada Jogjakarta Indonesia. Acara tahun ini merupakan acara kali kelima diadakan yang disertai oleh 15 Universiti terkemuka asia iaitu 3 daripada Malaysia, 1 daripada Thailand dan 11 daripada Indonesia termasuk Papua. Secara umumnya pertandingan ini merupakan pertandingan Pemetaan Geologi yang terbesar yang diadakan di Asia tenggara. Para peserta berentap untuk menghasilkan pemetaan geologi yang terbaik, melalui pembentangan dan poster. Pelajar Geologi menghasilkan pelbagai analisis dan interpretasi untuk menunjukkan kehebatan masing-masing dalam menjelaskan keadaan geologi kawasan kajian.

PERINCIAN PERJALANAN PROGRAM

Pertandingan ini diadakan selama satu minggu iaitu 3 hari diperuntukkan untuk kerjalapangan pemetaan, 1 hari membuat laporan dan penyediaan pembentangan dan hari terakhir untuk membentangkan segala hasil kajian. setiap kumpulan diberi kawasan kajian masing masing yang berkeluasan 2km x 2km iaitu 4km persegi untuk dipetakan selama 3 hari. Hari terakhir program, merupakan majlis penutup gilang gemilang yang dipersembahkan dengan kepelbagaian budaya di Indonesia.

KAWASAN KAJIAN

Kawasan kajian adalah di Banjaran Selatan Kepulauan Jawa. Secara umumnya, kawasan kajian berbentuk muka bumi, perbukitan yang sederhana curam sehingga ke dataran sawah padi. Sungai yang terdapat secara geomofometrinya adalah sungai order pertama dan kedua yang dipengaruhi oleh keadaan morfologi. Geomorfologi yang terdapat antaranya karst, permatang dan air terjun yang terhasil akibat pengaruh sesar. Berdasarkan perihal geologinya, 80% batuan yang yang tersingkap merupakan batuan volkanik yang diendapkan secara proses sedimen. Sebagai contoh batu laplili, agglomerat, konglomerat bertuf, batu pasir bertuf dan batu lodak bertuf. dibeberapa kawasan juga tersingkap batu kapur/ karbonat klastik yang menindih formasi dibawahnya secara selaras. kesemua formasi yang tersingkap berusia daripada Miosen Awal -Miosen Akhir.

PEMBENTANGAN KAJIAN

 PEMBENTANGAN POSTER

HUBUNGAN AKADEMIK & SOSIAL

HARAPAN

Diharap penyertaan kami kali ini memberi inspirasi kepada junior-junior geologi untuk turut sama merebut peluang untuk pengalaman berharga ini pada pertandingan akan datang. Ilmu yang diperoleh daripada pertandingan ini akan kami gunakan dan menyumbang pula kepada pembangunan akademik dan aplikasi dalam bidang geologi.

UNIVERSITI YANG MENYERTAI IGC 2015